Tùy theo mức độ nghi ngờ và mức độ nặng nhẹ của bệnh, thầy thuốc có thể chỉ định một hay nhiều phương pháp sau để chẩn đoán:
- Siêu âm
Siêu
âm còn được gọi là âm vang ký, đây là một phương pháp ứng dụng sự phản
hồi của sóng âm thanh trên vật chất để vẽ nên hình ảnh của sự vật. Trên
màn ảnh hòn sỏi sẽ hiện ra như một vật cản âm (bóng sáng) tiếp theo đó
là một vệt đen gọi là bóng lưng. Vì siêu âm chỉ cho hình ảnh của một
vạch trên thiết diện của hòn sỏi nên ít khi cho được những thông tin đầy
đủ của sỏi. Mặt khác, có một số vật thể khác cũng cho hình ảnh giống
sỏi như một đám sỏi vụn hoặc những cặn của nước tiểu….
Siêu
âm lại tùy thuộc vào khả năng chuyên môn của người đọc, tùy vị trí hòn
sỏi có thể dễ tìm thấy bằng sóng âm hay không. Do đó thầy thuốc thường
ít khi điều trị sỏi dựa trên siêu âm hoàn toàn mà phải cần thêm phim X-quang để có thể xác định rõ ràng hơn.
Có
thể ví dụ như sau: X-quang như là một bức ảnh chụp toàn diện, sau khi
chụp xong, bức ảnh có thể đưa cho nhiều người xem, nghiên cứu, lúc này
nhìn không ra thì lúc khác nhìn ra; còn siêu âm như là một người cầm ống
nhòm quan sát, nhìn thấy gì thì mô tả cho người khác nghe, thấy được
nhiều hay ít tùy vào khả năng của người cầm ống nhòm. Tuy nhiên, siêu âm
là một xét nghiệm rẻ tiền, ít có hại, có thể làm liên tiếp nhiều lần
nên cũng có mặt thuận lợi trong việc phát hiện và nhất là theo dõi sỏi
tái phát.
Có
thể dùng siêu âm để theo dõi các trường hợp nghi ngờ, nếu siêu âm cho
thấy triệu chứng sỏi thì sẽ áp dụng các phương pháp khác. Nên nhớ rằng
với siêu âm, người ta chỉ chẩn đoán được chính xác sỏi với tỷ lệ 30%, và
chủ yếu là trên những hòn sỏi to.
- X-quang:
Đây
là phương pháp chẩn đoán đã làm thay đổi bộ mặt của Niệu khoa vì nó
giúp cho các bác sĩ nhìn được hòn sỏi xuyên qua cơ thể. X-quang là
phương tiện chủ yếu cho các nhà Niệu khoa để chẩn đoán và điều trị sỏi.
+ Phim không chuẩn bị
Là
phim chụp bộ niệu không cản quang, gọi là không chuẩn bị chỉ là về
phương diện thuốc, bệnh nhân vẫn phải chuẩn bị về phương diện ruột. Phải
súc ruột cho thật sạch để hơi và chất thải trong ruột không làm che lấp
các chi tiết cần phát hiện. Hiện nay có một số phòng chụp X-quang tư
nhân không chuẩn bị ruột kỹ, bệnh nhân thì rất thích vì không phải súc
ruột (nhất là phụ nữ ) nhưng không biết là mình vừa mất tiền, vừa phải
chịu tia phóng xạ mà không được chăm sóc chu đáo. Nếu không rửa ruột,
bệnh nhân cần dùng thuốc xổ liều mạnh để tống chất bả ra khỏi ruột.
Trên X-quang, hòn sỏi có thể xuất hiện như sau:
- Sỏi Phosphate Calcium: Một khối trắng bờ tròn đều, đôi khi có những vòng tròn đồng tâm qua quá trình tích tụ.
-
Sỏi Magnesium ammonium phosphate: Thường xuất hiện dưới dạng sỏi nhiều
nhánh như củ gừng hoặc san hô nên còn được gọi là sỏi san hô. Sỏi này
cản quang mạnh, xuất hiện màu trắng đục trên phim, nếu có phối hợp với
Calcium phosphate hoặc Oxalate thì có thể xuất hiện các vòng đồng tâm.
-Sỏi Calcium Oxalate: Thường là các hòn sỏi nhỏ, tròn , trên X quang thấy có nhiều gai hướng tâm.
-
Sỏi Cysteine: Là sỏi kém cản quang, trêm phim X quang có thể thấy dạng
trắng mờ, nhưng đặc điểm là bề mặt rất trơn láng, tròn đều.
- Sỏi Urate: Sỏi rất kém cản quang, ít khi phim bộ niệu không chuẩn bị phát hiện được loại sỏi này.
+X-quang thận thuốc (còn được gọi là U.I.V: Niệu ký nội tĩnh mạch)
Người
ta sẽ chích một liều Iode vào tĩnh mạch bệnh nhân, tuỳ tình trạng chức
năng thận và cân nặng của người bệnh mà liều này nhiều hay ít. Chất Iode
sẽ được hấp thụ ở thận và phóng thích ra nước tiểu, cho nên sẽ cho hình
ảnh của thận niệu quản bọng đái là những nơi chứa nước tiểu.
Nếu
một hòn sỏi không cản quang ( không thấy được trên phim bộ niệu không
chuẩn bị) thì nay nó sẽ choán một chỗ trong đường tiểu. Chúng ta sẽ thấy
một vùng không có thuốc xuất hiện đúng với hình ảnh của hòn sỏi.
Ngoài
ra, U.I.V. còn cho ta biết tình trạng ứ nước do sỏi đem lại, tình trạng
thận có còn khả năng giữ đươc hay không để quyết định phương pháp mổ,
tình trạng thận sau khi mổ có còn sử dụng được hay không? Trên nguyên
tắc, một bệnh nhân trước khi mổ thận cần được chụp X-quang bộ niệu và
U.I.V. là tối thiểu, chưa kể đến một vài loại phim đặc biệt khác trong
một vài tình huống cần phải thực hiện thêm.
+ X-quang điện toán cắt lớp, còn dược gọi là CT
Là
phương tiện đắt tiền, nhưng có giá trị cao, nhất là nếu chụp CT xoắn
ốc. Ít khi thầy thuốc chỉ định chụp CT để chẩn đoán sỏi mà thường để xác
định thêm những tình huống khác kết hợp với sỏi.
- Nội soi:
Là
phương pháp đưa dụng cụ quang học vào bọng đái, niệu quản và đôi khi
lên đến thận để quan sát các hòn sỏi, các tổn thương ở bộ niệu. Trước
thập niên 60, các dụng cụ này thường được chiếu sáng bằng bóng đèn. Qua
một ống nội soi có kích thước khoảng bằng chiếc đũa ăn cơm, người ta
trang bị một hệ thống kính phóng đại, một đường dẫn điện vào cho một
bóng đèn đặt ở đầu ống, một đường cho nước vào, một đường cho nước ra,
và một hay hai khe để đưa các dụng cụ vào thao tác. Ống sẽ được đưa vào
bọng đái qua ngã niệu đạo.
Vì
niêm mạc niệu đạo rất nhạy cảm nên người ta phải gây tê tại chỗ bằng
chất bôi trơn có pha thuốc tê Lidocaine. Ở những cá nhân rất nhạy cảm
hoặc trẻ em, đôi khi phải sử dụng thuốc mê để dễ dàng thao tác. Vì đây
là một loại xét nghiệm gây đau cho nên chỉ áp dụng khi không thể tránh
được.
Ngày
nay, ống nội soi được cải tiến nhiều, thay vào dây dẫn điện và bóng đèn
trong bọng đái có thể cháy bóng, chập mạch, người ta dùng một nguồn
sáng ở ngoài và dẫn ánh sáng vào trong qua một hệ thống cáp quang học.
Kỹ thuật tiến bộ hơn, người ta có thể dùng các loại ống soi mềm thay vì
ống soi cứng.
Trước
kia, với hệ thống cáp quang với các sợi thủy tinh có thiết diện tròn,
hiệu suất truyền ánh sáng kém hơn nên phải chế tạo các dụng cụ to hơn;
người ta đã thay các sợi thủy tinh bằng loại có thiết diện lục lăng để
tiết kiệm tối đa khoảng trống và có thể thu nhỏ dụng cụ.
Với
hệ thống kính lúp cũ, sự khúc xạ ánh sáng được hình thành do hiệu ứng
mặt cong của kính nên có giới hạn về kích thước, ngày nay đã có loại
kính lúp tạo khúc xạ ánh sáng bằng cách thay đổi mật độ của kính, hiệu
quả là với một hình lăng trụ, ánh sáng đi qua có hiệu quả như một kính
lúp.
Hiện
nay, đa số các trung tâm Ngoại niệu đều có máy nội soi bọng đái, nhưng
rất ít nơi có được máy đưa lên đến niệu quản và thận để có thể quan sát
được tận hòn sỏi và lấy ra khi cần thiết.
(Theo Bacsigiadinh.org)
